Giriş
Sanayi üretiminde dijitalleşme, küresel rekabet gücünün ve sürdürülebilir kalkınmanın temel dinamiği haline gelmekteir. Türkiye, bu vizyon doğrultusunda Mayıs 2025 itibarıyla yürürlüğe giren Yeni Yatırım Teşvik Sistemi ile dijital dönüşüm yatırımlarını önceliklendirmiş, teşvik mevzuatını modernize etmiştir. Bu makalede, Endüstri 4.0 stratejilerinin yeni teşvik sistemindeki yeri ve başarısını gerçekçi yaklaşımla analiz etmektedir.
Yeni Teşvik Mevzuatında Dijital Dönüşümün Yeri
Yeni sistem, Türkiye Yüzyılı Kalkınma Hamlesi çatısı altında dijital dönüşüm, yeşil dönüşüm ve yüksek teknoloji yatırımlarını merkezine almıştır. Mevzuat, dijital yatırımları ‘öncelikli yatırım‘ statüsünde tanımlayarak bölge ayrımı olmaksızın 5. Bölge desteklerinden faydalandırmaktadır. Bu husus önemli olup İstanbul, İzmir, Bursa gibi daha 1. Bölge olup genel teşvik bölgesinde olan illerdeki tüm üreticilere bölgesel teşvikten faydalanma imkanı sunmaktadır.
Yeni teşvik sistemi dijital dönüşüm yatırımları için:
- KDV ve gümrük vergisi muafiyeti,
- vergi indirimi (%70’e kadar),
- faiz/kâr payı desteği (%25),
- makine desteği (%25 HİBE),
- sigorta prim desteği (6. bölgede %100),
- yatırım yeri tahsisi ve
- zorunlu ekosistem planı
gibi teşvik imkanları sunmaktadır.
Yeni Teşvik Sisteminde Dijital Dönüşüm Başarı Kriterleri
Yeni sistemin başarısı ölçülebilir parametrelerle değerlendirilmektedir. Bunlar arasında
- en az %30 katma değer üretimi,
- ithalatın %70’inden fazlasının ikame edilmesi,
- dijital olgunluk skorlarının DDX ≥ 2.5 ve SIRI ≥3.0 olması
gibi ölçütler yer almaktadır.
Yeni Teşvik Sisteminin Daha Etkili Olması için Sunulan Öneriler
Yeni teşvik sistemi: teşvik sonrası performans takibini zorunlu hale getirmemekte, DDX danışman kalitesini ve uygulama sonuçlara etkisi ölçülmemektedir. Bununla birlikte dijital dönüşüm yalın üretim teknikleriyle birlikte uygulanmasıyla ilgili bir zorunluluk/bağlayıcılık taşımamaktadır.
Yalın-Dijital Entegrasyon Zorunluluğu Önerisi
Dijital dönüşüm yatırımları;
- İsraf Ölçümleme:Üretim süreçlerinde 7 temel israf türünün (aşırı üretim, beklemeler, taşıma vb.) dijital sensörler/AI ile gerçek zamanlı izlenmesi,
- Kaynak Verimliliği:Enerji, hammadde ve işgücü kullanım verimliliğinin IoT verileriyle optimize edilmesi,
- Süreç Akış Otomasyonu:Yalın ilkelerle (JIT, Kanban) uyumlu otomatik planlama sistemleri
kriterlerini karşılamalıdır.
Dijital yatırımlar için sunulan teşvikler, yalın-dijital entegrasyon planı sunma şartıyla tahsis edilmelidir. Bu plan:
- İsraf azaltma için kullanılacak dijital araçlar (örn: gerçek zamanlı enerji izleme sensörleri),
- Kaynak optimizasyon algoritmalarının süreçlere entegrasyon rotası,
- Otomasyon sistemlerinin yalın üretim akışıyla uyum analizi
içermelidir - Mevcut DDX danışmanlarının yalın üretim metodolojisi sertifikası bulunması gerekmektedir.
Önerilen Yalın-Dijital Başarı Kriterleri
| Kategori | Kriter | Minimum Değer |
| Dijital Olgunluk | DDX Endeksi | ≥ 2.5 |
| SİRİ Endeksi | ≥ 3.0 | |
| Ekonomik Etki | Katma Değer Oranı | ≥%30 |
| İthalat İkame Oranı | ≥%70 | |
| Yalın Verimlilik | OEE (Genel Ekipman Verimliliği) | ≥%85 |
| İsraf Oranı Azalımı | ≥%15 |
Performans Esaslı Teşvik Takip Önerisi:
Teşvik ödemeleri, yalın-dijital entegrasyon çıktılarına bağlı kademeli parametrelerle ilişkilendirilmelidir
Önerilen Hedefler
| Parametre | Minimum Hedef | Ölçüm Mekanizması |
| İsraf Oranı Azalımı | ≥%15 | Dijital izleme raporları |
| OEE (Genel Ekipman Verimliliği) | ≥%85 | SCADA/MES sistem verileri |
| Stok Devir Hızı Artışı | ≥%20 | ERP logları |
Yerli Teknoloji Kullanım Zorunluluğu Önerisi
Dijital yatırımlarda en az %50 yerli teknoloji bileşeni zorunluluğu getirilmelidir. Ekosistemin gelişmesi için yerlilik oranı zorunluluk olmalıdır.
Entegre e-Takip Sistemi Önerisi
Tüm teşvik süreçlerinin; şeffaf bir şekilde kamuoyuna açık şekilde bağımsız değerlendirme raporlarında yer alacak şekilde dijital platform üzerinden izlenmesi sağlanmalıdır.
Sonuç
Mayıs 2025’te yürürlüğe giren Yeni Yatırım Teşvik Sistemi, Endüstri 4.0’ın gerekliliklerini destekleyen güçlü bir yasal altyapı sunmuştur. Ancak sistemin başarısı, sadece teşviklerin tahsis edilmesiyle değil; bu teşviklerin veriye dayalı, performans odaklı ve yerli teknolojiye dayalı uygulanmasıyla mümkün olacaktır.
Dijital dönüşüm yatırımları, yalın üretim teknikleriyle entegre edilerek israfın azaltılması ve kaynak kullanımının optimize edilmesi sağlanmalıdır. Bu entegrasyon, hem verimlilik artışı hem de dijital sistemlerin etkin kullanımı açısından teşviklerin sürdürülebilirliğini artıracaktır.
Devlet Destekleri ve Teşvik Danışmanlığı Ortağı
