1949 yılından beri uygulanan mülga 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun yerini alan ve 2006 yılında yürürlüğe giren 5520 sayılı (yeni) Kurumlar Vergisi Kanunu’nun TBMM’ye sunulan genel gerekçesinde aşağıdaki açıklamalar yer alıyor:
“Vergi sistemindeki yapısal dönüşüm esasen üç ana ilke üzerinde şekillendirilmektedir. Bu ilkeler;
- Vergi mevzuatının ana esaslar itibarıyla, vatandaşlar tarafından anlaşılır ve basit bir şekilde uygulanabilir olması,
- Mevzuatın sık sık değişmeyen, yatırımcıların gelecek planlaması yapabilmelerine izin verecek şekilde istikrarlı ve öngörülebilir, aynı zamanda ekonominin önünü tıkamayacak yapıda ve düzeyde olması,
- Mükelleflere daha kaliteli hizmet sunmayı ve mükelleflerin gönüllü uyumunu esas alan ve bilgi teknolojilerinin de yardımıyla vergi gelirlerini etkin bir şekilde toplayan bir idareye sahip olunması, şeklinde özetlenebilir.
Bu amaçladır ki, 2005 yılının başından itibaren başta Kurumlar Vergisi Kanunu olmak üzere Gelir Vergisi ve Vergi Usul Kanununun yazım çalışması başlatılmış ve Maliye Bakanlığımız bünyesinde; kamu, özel sektör, sivil toplum örgütleri ve akademisyenlerden geniş katılımın sağlanması ve nitelikli uzmanların ortak çalışması sağlanarak, toplumsal mutabakata dayalı ve geniş katılımla hazırlanmış olan Kurumlar Vergisi Kanunu tasarısı ortaya çıkmıştır.”
Gerçekten, gerekçede de ifade edildiği gibi 5520 sayılı Kanun hem sistematik açıdan hem de içerik açısından eski Kanun’a göre daha yalın ve anlaşılabilir bir nitelik taşıyordu. Mülga 5422 sayılı Kanun’da en son %30 olarak uygulanan kurumlar vergisi oranı da yeni Kanun ile %20 olarak tanımlanmış ve çeşitli istisnalarda da sadeleşmeye gidilmişti.
Ne var ki, geçen 18 yıllık sürede 5520 sayılı Kanun çok defa değişikliğe uğradı. Bu yazıda, vergi oranlarındaki değişiklikler ve farklı matrahlara göre oran farklılaşmalarını ele aldık.
Kurumlar vergisi oranında değişiklikler
Kurumlar vergisinin oranı 5520 sayılı Kanun’un 32’nci maddesinde düzenleniyor ve Kanun’un ilk halinde bu oran %20 olarak belirlenmiş ve Bakanlar Kurulu’na da (daha sonraları Cumhurbaşkanı) bu oranı 5 puan indirme veya artırma yetkisi verilmişti. Kurumlar vergisinin oranı ile ilgili ilk değişiklik 2017 yılında yapılmış ve izleyen üç yıl boyunca (2018, 2019 ve 2020) %20 oranı yerine %22 oranının uygulanacağını düzenleyen Geçici 10’uncu madde 5520 sayılı Kanun’a eklenmiştir.
Kurumlar vergisinin oranı ile ilgili ikinci değişiklik 2021 yılında yapılmış ve bu defa Kanun’a eklenen geçici 13’üncü madde ile 2021 yılı kurumlar vergisi oranı %25 ve 2022 yılı kurumlar vergisi oranı da %23 olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte aynı Kanun ile belirli şirketlerin 2022 yılı kurumlar vergisi oranında ise farklılaşmaya gidilerek bankalar, 6361 sayılı Kanun kapsamındaki şirketler, elektronik ödeme ve para kuruluşları, yetkili döviz müesseseleri, varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası kurumları ile sigorta ve reasürans şirketleri ve emeklilik şirketleri için vergi oranı %25 olarak belirlenmiştir. Yani, ilk defa 2022 yılında bazı şirketler için farklı oranda kurumlar vergisi uygulamasına gidilmiştir.
Nihayet 2023 yılında 5520 sayılı Kanun’un 32’nci maddesinde yapılan değişiklik ile kurumlar vergisi oranı kalıcı olarak %25’e ve bankalar, 6361 sayılı Kanun kapsamındaki şirketler, elektronik ödeme ve para kuruluşları, yetkili döviz müesseseleri, varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası kurumları ile sigorta ve reasürans şirketleri ve emeklilik şirketleri için de %30’a yükseltilmiştir.
Farklı matrahlar, farklı oranlar
Kurumlar vergisi oranı 2022’ye kadar tek 2022’den sonra ikili olarak belirlenmekle beraber kurumlar vergisi oranından çeşitli indirimler öngörülmüştür. 2020 yılında 5520 sayılı KVK’nın 32’nci maddesine eklenen 6’ncı bent ile 2021 yılından başlamak üzere, Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az %20 oranında halka arz edilen kurumlar için (bankalar, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, finansman şirketleri, ödeme ve elektronik para kuruluşları, yetkili döviz müesseseleri, varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası kurumları ile sigorta ve reasürans şirketleri ve emeklilik şirketleri hariç) beş hesap dönemi kurumlar vergisi oranı 2 puan indirimli uygulanacaktır. Yani, en az %20 oranında ilk defa halka arz olacak şirketler için 2022 kurumlar vergisi oranı %21 izleyen 4 yıl boyunca da %23 olarak gerçekleşecektir.
32’nci maddeye 2022 yılında eklenen 7 ve 8 numaralı bentlerle, kurumların üretim ve ihracattan elde ettikleri kazançlarına kurumlar vergisinin 1 puan indirimli uygulanması ve 2023 yılında yapılan değişiklikle de, ihracattan elde edilen kazançlar için indirim oranı 5 puan olarak revize edilmiştir. Buna göre, bu tarzdan kazançları olan şirketler matrahlarını üçe ayırarak bir kısmı için %20, bir kısmı için %24 ve kalan kısmı için de %25 oranında kurumlar vergisi uyguluyor. Eğer bu şirketler en az %20 oranında ve ilk defa halka arz edilen şirketlerden ise ihracat kazançları için %18, üretim kazançları için %22 ve matrahlarının geri kalan kısmı için de %23 oranında kurumlar vergisi uygulayacaklar.
Yani, 2006 yılında tüm matrahlara ve tüm kurumlara tek bir kurumlar vergisi oranı uygulanırken gelinen noktada, hem belirli şirketler için ayrı bir vergi oranı öngörülmüş hem de matrahın belirli kısımları için ayrı ayrı oranlar belirlenmiş durumdadır.
Teşvik belgeli yatırımlarda indirimli kurumlar vergisi
Ancak, kurumlar vergisinin matrahları ve oranları ile ilgili düzenlemeler sadece şimdiye kadar aktardıklarımızla sınırlı değildir. Yatırım indirimi istisnasının yerine geçmek üzere KVK’ya 2009 yılında eklenen 32/A maddesi ile kurumların matrahlarının tamamına veya bir kısmına kurumlar vergisinin belirli indirimlerle uygulanması ve böylece de kurumlar tarafından gerçekleştirilen yatırımlara vergi teşviki sağlanması düzenlenmiştir. Buna göre, kurumlar yatırım teşvik belgelerinde yer alan kurumlar vergisi indirim oranını yatırım döneminde tüm kazançlarına, işletme dönemlerinde de yatırımdan elde edilen kazançlarına uygulamak suretiyle matrahlarına kurumlar vergisini indirimli orandan uyguluyorlar. Üstelik yatırım harcamalarının 2017 – 2022 yılları arasında gerçekleşen kısmı için vergi indirim oranı teşvik belgesinde yer alan oran yerine %100 olarak uygulanıyor (Sadece US 97 kodlu imalat sanayine yönelik yatırımlar için geçerlidir).
Yani, kurumlar KVK’nın 32’nci maddesine göre üç ayrı matrahını ve üç ayrı vergi oranını belirledikten sonra KVK’nın 32/A maddesi kapsamında vergi oranlarını indirerek hesaplanan vergilerini tespit ediyor. Bu indirim de tek bir oran üzerinden olmuyor, yatırımın ne zaman gerçekleştiğine bağlı olarak da değişiyor.
Sonuç olarak
2006 yılında amaçlarından birisi de “vergi mevzuatının ana esaslar itibarıyla, vatandaşlar tarafından anlaşılır ve basit bir şekilde uygulanabilir olması” olan 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun mevcutta geldiği noktada birden fazla matrah türü, bu matrah türlerine uygulanan farklı vergi oranları ve farklı farklı indirim oranları ile karşı karşıyayız. Kurumların, vergilerini tespit edebilmeleri için bir dizi karmaşık hesaplama yapması gerekiyor.
Esasında, teşviklerin ağırlıklı indirim ve istisnalar şeklinde tanımlanması ve bu şekliyle matraha ulaşırken etkisini göstermesi kurumlar vergisi matrahı ve vergi oranında sadeleşmeyi sağlayacaktır. Örneğin, ihracattan elde edilen kazançlar için kurumlar vergisi oranının %20 olarak uygulanması yerine ihracattan elde edilen kazancın belirli bir yüzdesinin, kazancın bulunması halinde uygulanacak indirim ve istisnalarda beyan edilmesi sağlanabilir.
İhracatın, üretimin veyahut yatırımların teşvik edilmesi bu şekilde de sağlanabilir.
