Start-up kavramı Türkçemize tekno girişimcilik, inovatif girişimcilik ve yeni nesil girişimcilik olarak girse de bu kavramlar tam karşılık gelemediği için orijinal şekilde “start-up” terimi daha çok kullanılmaktadır. Start-up şirketleri hızlı büyüme potansiyeli olan, bu nedenle de büyük kitlelerden fon bulma kapasitesi olan yeni bir iş fikri ya da iş modeli olarak tanımlanabilir.
Son 10-15 yıl içinde teknolojiye dayalı start-up’larda büyük artışlara ve bu şirketlerin başlangıç aşamasından milyar dolarlık özel şirketlere dönüşümüne tanık olduk. Uber, Xiaomi, Airbnb bunların güzel örneklerinden. Bu teknolojik Start-up’ların dünyayı değiştirdiğini bile savunabilirim. KPMG Venture Impulse 2021 Raporuna göre Küresel Risk Sermayesi yatırımları 2015 ile 2020 arasında %13,5 bileşik yıllık büyüme oranıyla artarak son birkaç yılda önemli ölçüde artmıştır. Start-up’lar 2021 yılı ikinci çeyreğinde 157 milyar dolar seviyelerinde küresel risk sermayesi yatırımı aldı. 2021’de toplamda neredeyse ikiye katlanarak 671 milyar dolarlık bir rekor kırmıştır (Venture Impulse Q4 2021).
Ancak Ukrayna’daki savaş, yüksek enflasyon oranları, hızla yükselen faiz oranları, yükselen enerji fiyatları, yaklaşan küresel durgunluk tehdidi ve diğer makroekonomik faktörler küresel girişim sermayesi pazarında bir yavaşlamaya sebep oldu. Bu nedenle fon kaynaklarını erişim daha da önemli hale geldi. Gerçek anlamda değerli olan Startup’lara yatırım arayışı arttı. Bu da değerlemenin önemini arttırdı. Start-up değerlemesi bir girişim şirketinin değerinin belirlenmesidir ve yatırımcılar (melek yatırımcılar, risk sermayedarları vb) için önemli bir ölçüttür. Çünkü bu değer, yatırımları karşılığında şirkette hangi oranda hisse sahibi olacaklarını belirlemelerine baz teşkil eder.
Bilindiği gibi Start-uplar bir fikirle başlar. Mevcut bir ürün veya hizmeti iyileştirmek veya yenilemek, pazardaki bir sorunu çözmek için bir fikir! Ancak başarı yalnızca fikrin harika olmasına bağlı değildir. Doğru zamanlama, doğru iş modelleri, teknoloji kullanımı, yönetimin gücü, liderlik, takımın psikolojisi, yeterli finansman ve tabii ki şans Start-up’ların başarılı olması için gerekli önemli faktörlerdir. Start-up’ların iş fikirlerini hayata geçirmeleri ve başarılı olabilmeleri için finansman kaynağı oldukça önemlidir. Start-up’ların borçlanma kapasiteleri çok yüksek olmadığı için genellikle risk sermayesi şirketlerinden (Venture Capital) yatırım almaktadır. Bu aşamada girişimciler ile risk sermayedarları şirket değeri konusunda aralarında anlaşmaları gerekmektedir. Bu durum Start-up’ların değerinin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekliliğini ve ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.
Ancak Start-up değerleme teknik ve pratik zorlukları olan karmaşık bir süreçtir. Yeni pazar dinamiklerini ve trendlerini anlamak, birçok niteliksek faktörü analiz etmek, tarihsel veri eksikliğine rağmen şirket kurucularıyla makul ve tutarlı finansal projeksiyonlar yapmak ve yeterli pazar karşılaştırma ölçütleri bulmak gerekmektedir. Bu nedenle, bu konudaki değerleme uzmanlığı giderek daha önemli bir alan haline gelmiştir.
Start-up Değerlemesinde Alternatif Yaklaşımlar
Start-up’ların kendine has özelliklerinden ve zorluklardan dolayı geleneksel değerleme yöntemleri (indirgnemiş nakit akımı (DCF) analizi, piyasa çarpanları, net varlık değeri vb.) yanında alternatif değerleme yöntemleri de girişimcilik ekosisteminde kullanılmaktadır.
- Risk Sermayesi Yöntemi (Venture Capital Method): Risk sermayesi şirketleri saf finansal yatırımcılar olup, bir Start-up girişimine temelde yatırım yapmalarının sebebi o şirkette sürekli kalmak değil, gelecekte bir noktada yatırımdan çıkarak bir getiri elde etmektir. Bu nedenlerle Start-up girişimine yatırım kararlarında çıkış değerinin büyük önemi bulunmaktadır. Risk sermayesi yöntemi Start-up’ların yatırım öncesi ve yatırım sonrası değerlemesi üzerine odaklanmaktadır. Bu yöntemde değerleme yapılırken yatırımdan çıkış kararına bağlı olarak belirli bir zaman aralığı için (genellikle 2 ila 7 yıl arasında) nakit akımları tahmin edilmektedir. Buradan bir çok varsayıma bağlı olarak yatırımın çıkış değeri hesaplanmaktadır.
- Scorecard Yöntemi: Scorecard Yöntemi nicel bir değerlendirmeden ziyade niteliksel bir değerlendirme yöntemidir. Bu yöntemde bir Start-up’ın değerini bulmak için aynı sektörde başka risk sermayedarları tarafından fonlanmış diğer girişimlerin ortalaması ile değerlenecek şirketin birtakım kriterleri dikkate alınarak karşılaştırma yapılmaktadır. Çeşitli puanlar kullanılarak yönetimin gücü, pazar büyüklüğü, ürün, rekabet gücü, satış kanalları gibi nitel faktörler belirli bir skor puanına dönüştürülür ve bu skora bağlı olarak Start-up değeri bulunur.
- First Chicago Yöntemi: First Chicago değerleme yöntemi, İndirgenmiş Nakit Akımı (DCF) yönteminin bir uzantısı gibi düşünülebilir. İyimser, gerçekçi ve kötümser olmak üzere üç farklı senaryo kullanarak değer tespit edilir. Her senaryoya bir olasılık atanır ve şirket değeri her üç senaryonun olasılık ağırlıklı ortalamasından elde edilir.
- Berkus Yöntemi: Berkus Değerleme yönteminde doğru iş fikri, çalışan prototipin olması, yönetim ekibinin kalitesi, stratejik ilişkiler ve ürün sunumu/satışlar olmak üzere 5 temel kritere her biri kendi içinde değerlendirilerek karşılık gelen bir parasal tutar yazılmakta ve bu kriterlerin toplam parasal değeri şirket değerini vermektedir. Her bir kritere verilen tutar 500bin doları, toplam verilen tutar ise 2.5 milyon doları geçemez. Ancak her ülkenin ve her sektörün kendi dinamikleri olduğu için farklılaşan ülke ve sektörlerde parasal tutarlarda ayarlamalar yapılmalıdır. Değerleme yapılan ilgili ekosistemde geçerli olan tutarlar üzerinden değerleme yapılması gerekmektedir.
- Risk Faktörleri Toplamı Yöntemi: 12 farklı kritere bir skor atayan ve atanan skorlara bağlı olarak bir tutar verilen bir yöntemdir. Scorecard yöntemi ile Berkus yönteminin karmasından oluşan daha kapsamlı bir değerleme tekniğidir. Yönetim, girişim, siyasi sistem, üretim, satış/pazarlama, fon/sermaye, rekabet, teknoloji, hukuki durum, uluslararası konum, itibar ve yatırımdan çıkış yapabilme kriterlerinin tüm yönleriyle ele alınarak tek tek değerlendirilip kriterlerin taşıdığı risklere bağlı olarak bir değere ulaşılmaktadır.
Startuplarda Başarısızlık Oranları
Ancak elimizde geleneksel ve alternatif birçok yöntem olmasına rağmen Start-up’ların yüksek oranda başarısızlıkları mevcut ekosistemde doğru değerlemeye ciddi bir ihtiyaç olduğunu gözler önüne sermektedir. Nitekim Start-up Genome Raporlarına göre Start-up’ların %90’ı başarısız olmaktadır.
10 Start-up’tan 9’u başarısız
Şekil 2. Tüm Start-up’larda başarızlık oranı
Bu şekil Flaticon.com’dan alınan görseller kullanılarak tasarlanmıştır.
Değerlemeyi değerlerin şişirildiği tamamen matematiksel modeller olarak göremeyiz. Başarılı bir değerlemede sayıları mantıklı ve gerçekçi şekilde birbirine bağlayan bir mantık silsilesi olması gerekir. Bir işletmeye değer biçmek, o işi fiyatlandırmaktan çok farklıdır ve bu fark, uygulamada genellikle kolay değildir. İşin sanat kısmı da tam buradadır.
