Gelir vergisi matrahını oluşturan en yaygın gelir unsuru şüphesiz ki ücretlerdir. Ücret gelirlerinin vergilendirilmesine ilişkin değişiklikler çok fazla sayıda vergi mükellefini etkilemektedir. 30 Ekim Pazar günkü Resmi Gazetede yayımlanan 321 seri nolu Gelir Vergisi Tebliği ile aynı anda birden fazla işverenden elde edilen ücret gelirlerinin tevkifat esasına ilişkin esaslı bir değişiklik yürürlüğe girmiştir. Bu değişikliğe geçmeden önce, ücret gelirlerinin vergilendirilme ve beyan esasları ile beyan aşamasında artan oranlı tarife nedeniyle karşılaşılan sorunlara değinelim.
Gelir vergisi yedi ayrı gelir unsurundan oluşmaktadır ve kural olarak yıl içinde bu yedi ayrı gelir unsurundan elde edilen gelirler toplanarak beyan edilmekte ve artan oranlı tarifeye göre vergi hesaplanmaktadır. Artan oranlı vergi tarifesi, gelir arttıkça gelire uygulanacak vergi oranının da artması anlamına gelmekte ve bu kapsamda da %15 ile %40 arasında uygulanmaktadır. Yani, gelirin belli bir kısmına %15 oranında vergi uygulanmakta, gelir arttıkça uygulanan vergi oranı da artmaktadır.
Bununla birlikte, bazı gelirler için kaynaktan kesinti yöntemi benimsenmiş olup belli şartlar dahilinde bu gelirler için herhangi bir beyanname verilmemektedir. Kaynaktan kesinti yöntemiyle vergilenen gelirlere en güzel örnek ücretlerdir. İşverenler, çalışanlarına ödeyecekleri tutarlardan artan oranlı tarifeye göre kestikleri vergiyi vergi dairesine bildirerek öderler ve çalışanlar adına vergi beyan ve ödeme sorumluluklarını yerine getirirler.
Çalışan yıl içinde tek bir işverenden ücret geliri elde etmiş ise ve geliri belli bir tutarın altında ise (2022 için 880.000 TL) bu gelir beyan edilmemektedir. Bu tutarın üstünde olup beyan edilse dahi, beyanname aşamasında ek bir vergi çıkmamakta, çünkü işveren halihazırda artan oranlı tarifeye göre tevkifat yapmaktadır.
Asıl problem, yıl içinde birden fazla işverenden ücret alınması durumunda ortaya çıkmaktadır. Çünkü, her bir işveren ayrı ayrı %15’ten başlayarak vergi kesintisi yapmakta ve eğer beyanname verilirse, ki en yüksek ücret hariç diğer ücretlerin tutarı 2022 yılı için 70.000 TL’yi geçiyorsa tüm ücret gelirleri için beyanname verilmesi gerekmekte, beyannamede ilave gelir vergisi çıkmaktadır. Örneğin, çalışanın her bir işverenden 300.000 TL olmak üzere toplam 600.000 TL ücret geliri elde ettiğini varsayarsak her bir işveren yıl içinde toplam 78.500 TL vergi kesecek ve ücretliden kesilen toplam vergi 157.000 TL olacaktır. Oysa beyanname verildiğinde hesaplanan vergi 183.500 TL olacak ve ilave olarak 26.500 TL vergi ödenmesi gerekecektir. Çalışan ile işveren arasındaki ücret anlaşması brüt tutardan değil de net tutardan yapılırsa durum daha da karmaşıklaşmaktadır. Ülkemizde de çoğu işveren çalışan sözleşmesinin net ücret üzerinden yapıldığı da göz önünde bulundurulduğunda çalışan açısından öngörülmeyen ilave bir vergi yükü olacağı aşikardır.
Yıl içinde birden fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi iki halde ortaya çıkabilir:
- Çalışanın işveren değişikliği yapması
- Çalışanın aynı anda birden fazla işyerinde çalışması
Mayıs 2020 yılında yürürlüğe giren 311 seri nolu GVK Tebliği ile işveren değişikliği yapan çalışana, gelir vergisi matrahını yeni işverene bildirme ve bu şekilde de tevkifatın kümülatif matrahtan yapılmasını isteme hakkı tanınmıştır. Bu talebi alan işveren açısından, tevkifatın kümülatif matraha göre yapılması zorunludur. Ücretin net tutar üzerinden anlaşılarak ödenmesi durumunda, kümülatif vergi matrahı uygulaması ile çalışanın üzerindeki vergi yükü işverene transfer edilmekte ve çalışanın talep etmesi halinde işverenin kümülatif vergi matrahı uygulamasından kaçınma hakkı bulunmamaktadır.
30 Ekim 2022 Pazar günü Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 321 seri nolu GVK Tebliği ile de, çalışanın talep etmesi ve işverenlerin de kabul etmesi şartıyla, aynı anda birden fazla işverenden alınan ücret gelirlerinin de kümülatif matrah dikkate alınarak tevkifata tabi tutulmasına imkan tanınmaktadır. Burada da, işveren değişikliğinde olduğu gibi net ücret anlaşması durumunda işverenler açısından ilave bir vergi yükü doğacaktır. Ancak, işveren değişikliğinden farklı olarak, işverenlerin kümülatif vergi uygulamasını kabul etme veya etmeme şeklinde seçimlik hakları vardır. Çalışanın ücret gelirlerinin kümülatif matraha tabi tutulabilmesi için, çalışana aynı anda ücret geliri sağlayan işverenlerin tamamının kümülatif vergi matrahı uygulamasını kabul etmesi gerekmektedir.
